We lezen overal over nieuwe business modellen. Wat wordt daar eigenlijk precies mee bedoeld? Veel bedrijven vallen onder dit kopje maar vaak gaat het om slimme productontwikkeling en inspelen op een sociale dynamiek gericht op duurzaamheid. Bijvoorbeeld het bedrijf Floow2 dat via een internet portal voor de b2b markt mogelijk maakt dat overcapaciteit van goederen (vergaderruimte, printer, vrachtauto die stilstaat enz.) gedeeld kunnen worden. Slimme productinnovatie EN wat opvalt is de verschuiving van de klant als eigenaar naar de klant die toegang krijgt tot de goederen. Een concept dat we binnen de circulaire economie meer zien. Wel wennen binnen ons oude denken over bezitten van goederen maar als je er even over nadenkt ook heel logisch en handig en gelukkig in ieder geval sterk in opmars.
Het bovengenoemde voorbeeld Floow2 bijvoorbeeld wordt in het zonnetje gezet maar blijkt naast een goed product toch vooral ook een in Luxemburg gevestigde N.V. met een paar aandeelhouders en snelle beursambities. Dat klinkt dan weer een stukje minder vernieuwend in mijn oren en draagt niet bij aan een vitale duurzame economie. Of zien jullie dat anders?
Ik heb zelf ook ooit bij een dergelijk bedrijf gewerkt: een snelle ‘start up’ met een hockeystick groeicurve forecast en beursambities. Ik was degene die het ‘groene randje’ mocht plakken en het hielp. We haalden er miljoenen investeringsgeld mee op. Aandeelhouders maak je er enthousiast mee. Nu was er met het management meer aan de hand maar ik vond het ook opvallend dat wij het product toch niet goed verkocht kregen aan de gebruiker. Die leek er niet in te trappen. En dat is maar goed ook want onderaan de streep legde onze nieuwe visie (het groene randje) het altijd af tegen het (eenzijdig geformuleerde) economische belang. Met een vergelijkbare eigendomsconstructie kan dat ook niet anders. En wat mij betreft zijn dit nu juist de zaken waar het in de nieuwe vitale economie pas echt hout gaat snijden.
Ik dacht overigens dat het tijdperk voorbij was dat je hiermee weg kwam. De tijd dat het niet uitmaakte wat je eigenlijke intentie was, als je de productie maar verduurzaamde. De economische en financiële crises zorgen er toch voor dat we snel wijzer worden en ons realiseren dat het ook om die interne organisatievorm en eigendomsverhoudingen gaat?
Wat heb ik zelf geleerd van de pioniers die het op deze vlakken anders doen? Zij zeggen dat het opgebouwde kapitaal van een bedrijf niet alleen door de ondernemer is opgebouwd, maar door alle betrokken stakeholders. Zij willen dat het bedrijf als het ware van zichzelf is met meerdere verantwoordelijken daarom heen. Daarom brengen ze de aandelen onder in een stichting en soms ook de kapitaalgoederen (onroerend goed, machines e.d.) waarmee het bedrijf wordt veilig gesteld tegen ongewenste overname.
Het gevolg hiervan is ook dat de ondernemer uiteraard zijn toegevoegde waarde als CEO levert en daar naar prestatie voor betaald krijgt maar dat hij nooit tot doel zal hebben om te ‘cashen’ en het bedrijf leeg achter te laten want dat kan dan namelijk niet meer. Het eigendom is immers collectief eigendom geworden.
In Nederland lopen we achter bij het ontwerpen van een nieuwe rechtsvorm en bedrijven verzinnen allemaal hun eigen juridische constructie om dit zo te organiseren. We kennen wel de beweging ‘social enterprise’ maar die term vind ik zelf ook verwarrend. Dat zijn bedrijven met een maatschappelijke doelstelling zoals het verhelpen van een sociaal probleem of mensen met een achterstandspositie tot de arbeidsmarkt betrekken bij werk. Verpakkingsspecialist Topa bijvoorbeeld noem je geen social enterprise. Toch besloot directeur Loek Dijkman vijfentwintig jaar geleden afstand te doen van zijn vermogen en de aandelen in een stichting onder te brengen om de continuïteit van het bedrijf te waarborgen. ‘50 jaar anders ondernemen’ is zijn net uitgekomen boek waarin hij hierover uitgebreid schrijft.
Bijzonder vind ik dat. Meer voorbeelden zijn Triodosbank, Wheels4all, Warmonderhof, Estafette/Odin, Fairconnect. Allemaal bedrijven die hierin pionieren. Ik zou graag zien dat ook binnen de beweging voor een circulaire economie het onderwerp eigendom een breder onderwerp van gesprek wordt. En eigenlijk gaat het niet alleen over eigendom, ook het anders beoordelen en vorm geven van groei is er zo eentje. Maar dat is voor een volgend blog.
Ik denk dat de tijd er rijp voor is. Ik nodig de prominente horizonverbreders in Nederland uit zich hierover publiekelijk uit te spreken. Het biedt immers een duidelijk nieuw en gewenst perspectief naar de toekomst toe en het haakt bovendien volledig aan op de beweging die van onderop gaande is: mensen die het heft in eigen hand nemen en zichzelf in allerlei coöperaties rondom thema’s organiseren.
Dat zijn nog eens nieuwe businessmodellen. Of denken jullie daar heel anders over?
Ik zie jullie reacties graag tegemoet.